Ẩm thực Hòa Bình từ lâu đã nổi tiếng bởi sự mộc mạc, đậm chất núi rừng và gắn bó sâu sắc với đời sống văn hóa dân tộc thiểu số nơi đây. Trong vô vàn món ăn đặc trưng ấy, bánh uôi nổi bật lên như một biểu tượng giản dị mà tinh tế của người Mường. Đây không chỉ là món ăn truyền thống thường xuất hiện trong các dịp lễ Tết mà còn là nét văn hóa ẩm thực thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ và tinh thần gắn kết cộng đồng của người dân bản địa.
Bánh uôi là gì?
Bánh uôi, còn được gọi là bánh ốc, là món bánh truyền thống của người Mường Hòa Bình. Tên gọi “uôi” bắt nguồn từ hình dáng chiếc bánh được cuốn tròn như con ốc nhỏ, với phần vỏ bánh được làm từ gạo nếp dẻo thơm và nhân thường là đậu xanh giã nhuyễn hoặc thịt mỡ băm nhỏ. Điều đặc biệt làm nên hương vị của bánh uôi là lớp lá dong xanh mướt được dùng để gói bên ngoài. Mùi thơm của lá, của nếp, hòa quyện với nhân bánh tạo nên một tổng thể hài hòa, đầy cuốn hút.
Bánh uôi không chỉ là món ăn mà còn là “linh hồn” trong các dịp cúng tổ tiên, lễ hội truyền thống, hay những buổi họp mặt gia đình ấm cúng.
Nguồn gốc và ý nghĩa văn hóa của bánh uôi
Bánh uôi gắn liền với đời sống của người Mường từ bao đời nay. Trong quan niệm của đồng bào Mường, chiếc bánh uôi nhỏ nhắn nhưng chứa đựng nhiều tầng lớp ý nghĩa. Hình dáng cuốn tròn tượng trưng cho sự viên mãn, ấm no. Bánh thường được làm vào những dịp lễ lớn như Tết cổ truyền, lễ xuống đồng, đám cưới, giỗ chạp… với mong muốn cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và gia đình hạnh phúc.
Không chỉ đơn thuần là món ăn, bánh uôi còn là dịp để các thành viên trong gia đình sum vầy. Những ngày chuẩn bị nguyên liệu, gói bánh, hấp bánh là khoảng thời gian để người lớn truyền dạy con cháu cách làm bánh, kể lại những câu chuyện xưa, lưu giữ văn hóa và truyền thống qua từng thế hệ.
Cách làm bánh truyền thống
Để làm được bánh ngon, khâu chọn nguyên liệu đóng vai trò rất quan trọng. Gạo nếp phải là nếp cái hoa vàng được ngâm kỹ để đảm bảo độ dẻo, thơm. Lá gói bánh phải là lá dong rừng tươi, to bản, rửa sạch, lau khô. Nhân bánh truyền thống có thể là đậu xanh đã đồ chín rồi giã nhuyễn, hoặc thịt mỡ trộn với hành khô, tiêu, muối.
Bánh được gói theo hình xoắn ốc, cuộn tròn đều tay, tạo thành hình dáng đẹp mắt. Khi hấp chín, lá dong chuyển màu, hương thơm lan tỏa, lớp nếp trở nên dẻo mịn, nhân bánh bùi béo tạo nên hương vị vừa mộc mạc vừa đậm đà.
Ngày nay, một số gia đình cũng biến tấu bánh uôi với nhân dừa, lạc hoặc đậu đen để tạo sự mới lạ nhưng vẫn giữ được hồn cốt truyền thống.
Thưởng thức bánh uôi ở đâu tại Hòa Bình?
Để thưởng thức bánh uôi chuẩn vị, du khách nên tìm đến các bản làng của người Mường như Lạc Sơn, Tân Lạc hay Lương Sơn. Đây là nơi gìn giữ nhiều nét sinh hoạt truyền thống, trong đó có nghệ thuật làm bánh uôi. Nhiều hộ gia đình tại đây sẵn sàng đón tiếp du khách, mời ăn thử bánh tự tay họ làm, thậm chí còn hướng dẫn khách trải nghiệm gói bánh cùng người dân địa phương.
Ngoài ra, tại một số điểm du lịch sinh thái kết hợp văn hóa như Meddom Park, du khách cũng có thể bắt gặp bánh uôi trong các sự kiện giới thiệu ẩm thực dân tộc hoặc phiên chợ vùng cao. Đây là cơ hội tốt để thưởng thức bánh trong không gian văn hóa phong phú và hiểu hơn về bản sắc Hòa Bình.
Mùa nào nên đi Hòa Bình thưởng thức bánh?
Bánh uôi có thể được làm quanh năm, nhưng ngon nhất vẫn là vào dịp cuối thu – đầu đông, khi tiết trời se lạnh, rất thích hợp để ăn món bánh nóng hổi, dẻo thơm. Đặc biệt, trong mùa lễ hội (thường rơi vào tháng 10 đến tháng Giêng âm lịch), bánh hiện diện trong mọi mâm cỗ truyền thống của người Mường. Đây là thời điểm tuyệt vời để đến Hòa Bình khám phá văn hóa và thưởng thức đặc sản bánh uôi chuẩn vị nhất.
Lưu ý khi mua và mang bánh về làm quà
Bánh uôi là món quà giản dị nhưng đầy ý nghĩa, mang đậm hương vị của núi rừng Hòa Bình nên rất được du khách ưa chuộng để biếu tặng người thân sau mỗi chuyến đi. Tuy nhiên, vì là bánh thủ công không có chất bảo quản nên bạn cần lưu ý kỹ khi chọn mua và vận chuyển. Bánh ngon nhất khi được ăn trong ngày, nhưng nếu cần mang về xa, bạn nên chọn bánh mới hấp, có lớp lá dong bọc bên ngoài vẫn còn xanh, thơm và chưa bị khô. Bánh cần được gói kỹ trong túi hút chân không hoặc bảo quản bằng giấy báo khô thoáng, sau đó cho vào hộp cứng để tránh bị dập nát trong quá trình vận chuyển.
Khi về đến nhà, nên bảo quản bánh trong ngăn mát tủ lạnh và dùng trong vòng 2–3 ngày. Trước khi ăn, có thể hấp lại để bánh mềm và thơm ngon như mới. Ngoài ra, nếu có ý định mang bánh uôi đi làm quà quốc tế, bạn nên kiểm tra trước quy định nhập cảnh về thực phẩm, vì một số nước hạn chế đồ ăn chế biến sẵn. Một số cơ sở làm bánh truyền thống tại Hòa Bình hiện cũng đã cung cấp dịch vụ hút chân không và đóng hộp đúng tiêu chuẩn, bạn có thể yêu cầu để bảo quản bánh được tốt hơn. Đừng quên hỏi kỹ người bán về cách sử dụng và thời hạn ăn ngon nhất để món quà trở nên trọn vẹn cả về hương vị lẫn tình cảm.
Bánh uôi – đặc sản gắn liền với bản sắc dân tộc
Trong bức tranh đa dạng của ẩm thực Tây Bắc, bánh uôi mang đến một điểm nhấn vừa dân dã vừa tinh tế. Không cần cầu kỳ nguyên liệu, cũng không phải món cao lương mỹ vị, nhưng bánh uôi ghi dấu trong lòng người thưởng thức bởi sự chân thành, bởi cái tình cái nghĩa mà người dân gửi gắm trong từng chiếc bánh.
Du lịch Hòa Bình, nếu chỉ ngắm cảnh đẹp thiên nhiên mà bỏ qua món bánh uôi thì thật sự là một thiếu sót. Hãy một lần nếm thử chiếc bánh giản dị ấy, để thấy được cái hồn ẩm thực và văn hóa dân tộc ẩn trong từng miếng ăn dân dã.
Nếu bạn đang lên kế hoạch cho chuyến khám phá miền núi Tây Bắc, đừng quên ghé thăm Hòa Bình – nơi không chỉ có núi non, bản làng yên bình, mà còn có những món ngon như bánh uôi khiến người ta nhớ mãi không quên.
